素伊多夕Sugiy Tosi

泰雅族語推組織/專職人員/泰雅族

snsiy mita nbu ga phgup son ke tayal, ini ptnaq ka mhoni ay. phgup hiya ga giway musa pkblaq mnbu na squliq, yasa qu son mha phgup. nanu sraral musa hmgup ga, mutu kya qutux k’mal lilang, yasa qu ssilat nha turu na nyux mnbu,kruma ga stahuk nya qsya kilux ru insuna na qsya kilux qu shgup nya smosaw yaqih na utux ka ‘nbu qasa. sazing qaniy qu mutu i shgup na Tayal sraral. nanu qu k’mal lilang hiya ga yasa qu mutu nha i ssilat sa yaqih na utux. aring sraral lga minnaki qu son nha phgup qaniy hiya la.

phgup ga bali yaba nya hiya, ana ga blequn nha balay manga, kya qu mwah hmgup lga kruma ga qutux ngta ini ga sazing ngta prasan nha. nway pqasun na phgup qasa, bali maki qu musa nha p’yugun ru ktwa qu musa sbiq, ungat pila raral, splawa nha phgup,mwah qu phgup qasa lga,pqasun nha ru sp’aras nha hway. ana nnanu na nbu, siy nha ani sbiq sa utux,ru yasa qu halan nha magal  phgup mwah hmgup la.

  phgup qaniy ga, ini maku baqiy si ki kneril ga, ini ga ana mlikuy uziy? pnongan maku ga, giway kneril kwara. qutux qutux qalang ga maki kwara qu phgup qaniy,kahul knita nha yaya nha,ini ga lhnyun nha mita yaki nha krryax trgang nyux hmgup. bsiq bsiq lga baq nanak uziy la.

mhuni hiya ga ini ptzyuwaw squ pkblaq hi na squliq, wiway tmyaqih squliq zyuwaw nya, ktan su nya mha： “talagay Sugiy betunux su balay” muciy kmal lga, musa su ngasal lga mnbu su la! ini ga kya qu stnaq nya squliq, cingay balay pnanga nqu squliq qasa. “talagay qoyat su son nya kmal”. yan snoya inlingan nya ru ini  biqiy na squliq qasa ru sin’abas qu utux nya lga,musa lga son nya p’cyaqih qu squliq qasa la.squliq qasa lga si ptbah mnbu la! baqun nha qaniy ga snyus na phuni, nanu baqun nha cyux kya ngasal nya, musa ru san nha muling qbuli namuw ngasal nya, ru nyux muling qbuli ga pyugun nha lalu nha ma： “isu ga ima kuzing yasa”. p’yugun qu lalu lga, blaq kya qu nbu nya la.

  phgup ga si cinkayal na ke,maki uziy qeqaya nya, piyux qu thyayan nya pkblaq ‘nbu. kya qu mxayan ga magal Semenki ru syan nya qsya, s’agal nya miquy syun nya zik ska qsya, mita bubul qsya mha: “iyat qani hiya”. ktan nya te cyugal bubul lga,kmal mha: nanu ya qaniy pi, wal mtkali tninun su..”. s’agal nya  mnquy shotan nya qu bubul qasa, ru syun nya lihuy na mnbu qasa, hbgan  nya ru, musa ngasal squliq qasa lga blaq qu nbu nya la.

  kwara nnbkis tayal raral ga, l‘law na pkblaq nbu ga baqun nha kwara. mze’a su na laqi maki qu liluw nya  ga,plkun ru galun qu ubu nya, sbun nya na abaw qhuniq ru syun sa ska tuqiy. ima qu wal qsu hminas kya lga ,wal mluw kya ru musa su blaq lma. mze’a su na mxal g’nux su ga te kraya hiya ga blun nha rhiyal aki  mhbku lozy ma, te kyahu hiya ga qapun nha ru sbuling nha babaw na rnamuw, aki helaw mrkyas ma. nanu yasa qu qalang Tayal sraral ga baqun nha kwara.

ke na nbkis ta sraral ga:mhuni ga qmayat qbhniq mgaw, aki kura yan tkara inkyasan nya,ru qutux balay qu kakay nya. ru kincipuk nya ga aki iyal pzit qu kincipuk nya ma.kya qu slun nya musa tpaq squliq qasa ga,ana ini swayan qu squliq qasa ga,yasa si nya wahiy tmqazi krryax, ini g. si nya wahiy tqhnga syaw papak krryax. ktan squliq cyux sgatu nanak ini ga cyux smazyu nanak ga,cyux mtlequn ini ga cyux kyapun yaqih utux son mha. pucing nya squliq qasa lga, wal slaqux na yaqih utux mhuni qasa la.

  mhoni qasa ga, payat ini ga magal qu qyatan nya qbhniq qasa lqengun nya khu mgaw.nanu qutux qu pnongan mha：maki qutux yaki ini sluy n_ga lmon nya  musa sm’an qbhniq nya, ini nya st’an squlih,lqengun nya zik khu ma. ana nya ina uziy ga ini nya swali ps’an qbhniq qasa.maki qutux ryax wal  qmazih qu yaki qasa ma, ina nya ga musa khu kmop pagay, aki nya sxun.ru ktan nya cyux cyuk.. cyuk.. mha qu qbhniq qasa, payat ini ga zmagal qu qbhniq, qutux balay qu kakay nya kwara, ktan nya mha: wiy swa maki qu pzit nyux maki squ khu, kyapun nya lru syukan nya,wal nya niqun lma.  

ini kbsiq lga ’nyan qu yaki nya kmal mha：“ina sa saku san kasa ga!”. tehuk ngasal lga mskyut kya qu insuna nya uziy lma, yan nqu qbhniq qasa, wal msqutux insuna nha la.

qalang Tayal sraral mga,baqun nha qu mhoni qasa lga, sqbuyang nha ru bun nha mgaw. sraral maki qutux qalang kyalun nha qu Gipun mha：yan qaniy mhoni ga bqaniy samiy bwaw myan. ana ga ini swayan qu Gipun. ru ini su swayan lga si myan say m’zyup kmut tunux nya, ana ga ini balay swayan qu Gipun qasa.pucing nya  lga kmal qu Gipun mha：   “ani smta twahiq qasa”. ana baqun tayal,ana bun ga iyat nya shuqil ma. kmal qu Tayal: “nway la! anay ta sbiq utux la!” mha ni mhuni balay ga musa mqluy zik qsya son nha.”nanu cyugal qu sinpngan nha qu mhuni qasa, te qutux ga wal hminas tari nya qu qsya lga “pak” ma qu patus ru ktan ga wal siy ktalah kwara qu qsya wal mqluy la.ru mwah qu te sazing qasa, “pak” son nha ru wal siy ktalah kwara qsya wal mqluy loziy. te cyugal hiya lga mngungu lru wal mgiyay la! babaw nya lga qalang qasa ga, mngungu qu mhuni ru wal mgiyay twahiq kwara la.

misuw qaniy lga ana ungat qu phgup ru mhoni, baqun ta balay mha：yan na phgup qaniy ga,blaq hiya mwah pkblaq nbu squliq, nanu yasa khangan nha balay. ya qu mhoni hiya ga glgan yaqih na utux mwah tmyaqih squliq, ini kblaq na tayal ru sqihan na qalang tayal sraral.

    巫醫的泰雅語稱作phgup，她和黑巫(行邪術)是不同的。巫醫的工作是占卜人的疾病，所以當他去做占卜或醫療時，她會用一種植物，打在病人的背部來驅趕惡靈，有時會煮熱開水，讓冒氣的熱水來燻趕病人的疾病，這二種是早期泰雅族巫醫使用的方式。而 lilang (茅草的一種)是巫醫專門用來驅趕惡靈的工具。從以前泰雅族就有了巫醫。

巫醫在部落雖然沒有特別的身分和地位，族人會特別地照顧她。若巫醫前來醫療，有些族人會送一隻雞或是二隻雞給她，讓巫醫開心一點，以前沒有什麼交換或代價之類的說法，沒有使用金錢來做價碼，只要是請巫醫來做占卜和醫療，他們都有感恩的心來回饋。不管是什麼樣的疾病，族人都會交給神，會請巫醫來進行醫療。

    我不太清楚巫醫必須是女生或是男生也可以？不過我聽到的好像都是女生。每一個部落幾乎都有巫醫，她們從媽媽那邊看到，或者是看過奶奶進行占卜和醫療，所以耳濡目染之下她們(巫醫)就會了。

黑巫(行邪術)是不會讓人身體變好的，她會專門做一些破壞人的行為，例如她稱讚妳說：「Suqiy你長得很漂亮..」這樣說妳，等回到家之後妳可能就會生病。或者是她遇見有人背負著滿滿的農作物時，她就會說：你很幸運！如果沒有給她一些東西，她就產生忌妒，回去後就說一些咒語，那個人就會生病。之後他們知道是被咒詛之後，他們就到她的家裡，拿炭灰投擲到她家裡的屋頂，而且一邊丟炭灰一邊說：「我是○○○妳是○○○」用交換名字的方式，他的病就會好了。

    巫醫大都用說的方式，使用若干工具，她會做許多醫療的事情。在占卜時，她會拿臉盆裝一些水，再把蘆葦草放進水裡，她看見一個泡泡時她就說：「這個不是」。看到第三個泡泡時，就會說：「這個就是迷失的靈魂。」她拿起竹管吸起那個泡泡，放到病人的額頭上，就開始說一些話(念咒語)，病人回家後並就好了。

全部的老人都會做一些簡單的醫療。例如孩子長毒瘡，她會將毒瘡窩擠出來，用樹葉把膿瘡包起來，再拿到路上放置，誰經過那裏，毒瘡就跟著他走了。如果是下面的牙齒拔下來之後，就要往房子的屋頂丟，是希望牙齒可以往下長出來。這是部落族人都知道的醫療方式。

    以前的老人說：黑巫(行邪術)會養一種鳥，牠長的樣子像鴿子，體型像麻雀那樣小，而且都是一隻腳。如果被牠附上或是看上的人，不願意接受牠，牠就會一直想辦法來精神干擾她，或者是常常在她的耳朵上一直叼擾她。而旁人看到她無緣無故地的在說話罵人，他們就知道她被巫術附上了。她常常被邪術的鳥所干擾，最後她只好投降願意了。

有時行邪術的人會豢養四隻或五隻的鳥在穀倉裡。聽說：有一位老婆婆常常天還未亮時，就會進去餵食，她從不讓人靠近穀倉，就連她的媳婦也從不讓她進去餵食。有一天，她到農耕地去工作，她的媳婦想去穀倉裡拿稻穀來春米，她看見有四至五隻的鳥發出 “cyuk” “cyuk” “cyuk”的叫聲，她心裡想：怎麼會有單隻腳的麻雀在這裡？於是，她就把牠們捉起來烤來吃了。

    過沒多久，婆婆就回來了，說道：媳婦，妳怎麼可以這樣對我。到達家門口時就斷氣了，她的生命隨著鳥的生命一起結束了！

    早期泰雅族知道誰是黑巫(行邪術)，他們就會去射擊她。有一個部落的族人告訴日本人說：像這樣行邪術的人就交給我們去擊斃。但是日本人不同意。族人又說：如果你們不同意，我們就直接進到她的家裡直接砍頭，日本人還是不同意。到最後日本人就同意他們說：「你們可以從遠處那端伏擊。」但是族人都很清楚，即時射擊到她，她們也不會死。最後，族人就說：「好吧！我們就全權交給神吧！若她們真的是行邪術的人，就讓她們溺死在水裡。」他們認定有三個黑巫，當第一個人過溪涉水，水漫過她的膝蓋，族人就直接射擊，只見水裡到處一片紅，她就淹死了。第二個人也是一樣淹死了。到了第三個人，她心裡害怕就逃跑離開部落了。

    雖然現在沒有巫醫和邪術了，卻讓我們知道巫醫是行善的人，會得到族人的信賴與照顧。反之，行邪術的人跟從邪靈行惡事，最後讓部落的族人憎恨。