陳松明 Taya.Masing

部落耆老/泰雅族

Taya‧Masing lalu maku, anay maku skayal zyuwaw na innwahan qnxan maku. tmasoq saku mqwasan biru beh Balung lga, buyan maku tzyu kawas,musa saku mqwas biru hongan beh To’ing loziy.

  trang mrkyas saku ga lokah balay qu hi maku, blaq maku iyal tmariru mqzinah. babaw nya lga ini saku qbaq mlahang hi. mhiriq qu kakay la, wal yugun baliq Stenles qu tnuga kakay la.

  ini kbsyiq ga lokah hi maku la, babaw nya lga mxal qu kwa maku loziy, bsyiq hazi kinmxyalan nya. babaw nya lga musa saku pkita nbu Snsiy. ini kbsyiq ga bwakun qu kwa uziy la, bsyiq qu ‘nbyan maku, ana ga blaq qu nbu kwa hiya la.

  mpuw msyaw kawas ka wayal, si tbah mxal qu tumaw skutaw maku, ru musa saku pkita Snsiy loziy, kmal mha wal mskyut qutux wahan ‘sayan ramu su,siki bwakun qu skutaw pbuyun qu ‘wahan ‘sayan ramu ga musa su lokah.

  tmasoq pkut skutaw lga,si gluw mhtuw nbu na puqu kakay,ini saku thuyay mhkangi. siy wiway mhngaw m’abi sakaw. cingay iyal kinmxal qu hi,nanu yasa qu cingay balay yaqeh inlungan llungun la! yani balay mtlequn qu tunux. cingay balay llamu t’alay innglung.babaw nya lga musa saku pkita nbu loziy.ktan na Snsiy kmal mha:“usuw balay qu innbu su la!nhay usa phokung”. kyalun maku mha: “nyux saku snhi utux kayal” ; “nanu yasa ga usa hkangi Bokusi mamuw rmaw pzimu sunan”. babaw nya lga cingay balay sehu utux kayal mwah gmalu slhaw inlungan,ru cingay balay mtswe mwah smlhaw knan.

  pira iyal kawas qu innbwan maku ka t’alay mnglung inlungan,si hmut mnglung ana nanu,nbu maku qani ga siy wiway mnglung sa yaqeh na zyuwaw.nway ta siy kyuci nanak insuna ta,aki ta helaw mhuqil.ana ga hnyal nanak qu innglung maku mha,musa siqan iyal qu laqi .loziy ga mnglung ku hata mhutaw wagiq na hungu,ini ga hata mturuy luhiy ,mnglung saku uziy nway ta maniq Izyu phuqil kwi ru kataw ta hmali ta,aki ta mhuqil,ini ga kutay ta qba ta. ana ga wayal ini thuyay qu zyuwaw qasa.nbu ta t’alay mnglung inlungan qaniy ga,ini soya maniq ru ini soya mita smyax iyal na syax,nanak cipoq na syax Rengki qu siyon,ru tlqing sa cipoq na sakaw.ini soya mita khmay na squliq uziy.nanu yasa tgyut yaqeh qu hi maku la,ru ingat balay qbaqan. cingay iyal mlamu innglung maku, nanu wiwal balay nyux mtlequn tunux.

sazing kawas lga blaq qu nbu puqu kakay hiya la,aring kya lga thuyay saku mhkangi. ini kbsyaq lga , lokah qu hi maku uziy la. nanu ana ga ini balay kblaq qu t’alay mnglung innbu qani hiya,si lgluw trngil kmet qsahuy inlungan. wayal ryax innbwan maku m’uy balay inlungan ru hi maku, ini ‘rangaw mspi,ktan maku k’aba k’aya ru qbsuyan maku. mtuliq saku lga, si lhbaw qu kinmxal hi mu la.baqun maku balay lhga qu mnwah mlahang knan.

‘nbu qani ga cingay balay yaqih mllamu inlungan ru m’ubu qu tunux,ini balay thyaziy lmaqux,mpuw kawas qu innbwan maku m’uy ru stbay qu inlungan. bsyiq hazi la, mnglung saku,baha ta siy uciy sqani la, llungun maku,blaq iyal qu gaga na ita Tayal, sbahaw ta mnglung ru mqbaq,aki ta baqun balay qu blaq gaga na ita Tayal, nway aki pcbaqan laqi kinbahan,ru aki ‘mubuy ke ru baqun nha blaq na gaga ita Tayal,nway aki ini kpyut lalu na ita Tayal uziy.

nanu yasa qu t’aring saku mqbaq mnglung gaga na Tayal la. ini saku ‘rangaw musa maqut bnkis. muci balay na qnxan kinbkesan ta. qniyat saku mita biru na Tayal,maki uziy qu pslyan na bnkis,mcisal mkayal, pinqzyu qnxan kinbkesan ta sraral.

qeruw kawas ka wayal, biqan sami pcywagun kbalay qutux biru na Rekisi Piyasan, siy sami ptbuci musa hkangi maqut ru musa mita baq gaga ita Tayal ka bnkis .

  ana ga innbu ka t’alay mnglung qaniy ga, yaqih ru ini ta balay syoy.mha ni mnbu ta na qaniy lga,si ki lokah ta balay mlahang inlungan, ru ini hmut mnglung sa yaqih na zyuwaw. sbahun maku mnglung kwara qu innwahan nbu maku qaniy ga yan kina kngun ru sbasi balay , ana yani ga , ini maku balay zngiy. mha ni ptlu ta yaqeh ‘nbu qaniy ga,nanu si ki shlah ru mkura ta pinnqas inlungan, yasa qu thuyay shriq ru lmaqux innbu qaniy.

  misuw qaniy kwara babaw cinbwanan kngun balay na nbu Punu squliq . nanu yasa mrhuw ka ana inu na qalang nyux mngungu kwara, hamswa nbu na punu qaniy ga ingat qu Izyu thozyay pkblaq . qutux qutux mrhuw na qalang ga kbalay gaga musa ta glgan. Ngungu nya pqzyu nbu. si sabu nqwaq qeri mima qba ini psli, nway ini pqqzyu.

  sinbilan ke na bnkis ta ita Tayal sraral ga maki qu nbu na punu uziy. trang nasa ga wiwal mnwah tmuba squliq . yaqih qu tuqiy ru ingat snsiy ‘san pkita nbu . nanu yasa siy hngaw ngasal la . ini balay kbrus ke na bnkis mha musa mhtuw babaw nya qu nbu punu . misuw qaniy lga nyux balay mhtuw qu zyaw qaniy.

bnkis ta sraral ga sinlungan balay, baqun nha nanu qu nniqun musa thuyay kblaq nbu ru sklokah na hi .

qnbaq maku hiya ga :

1.phgup :

  sami ka qalang Balung , maki qutux yaki , Wasiq.Nomin qu lalu nya . maki qu squliq mnbu ga ‘san nha mlawa yaki Wasiq mwah hmgup nbu . maras yubing tkran nya sryanan qaya hgup.trang hmgup ga mtama syaw na mnbu, sr’un nya kakay qu nquy ru ptmon nya babaw qu sryanan,ru hmgup msina inlungan na utux . mha ni ini ‘ruzyu babaw nquy qu sryanan ga kmal qu yaki mha: ‘ini ruzyu wah , ini pongi na utux…”. ini kblaq qu ‘nbu na squliq ru,kinsuxan nya lga mwah hmgup loziy qu yaki.ryax nasa si ktay mruzyu sa babaw nquy qu sryanan lga . kmal qu yaki mha: “musa blaq qu innbu qaniy la..”. babaw nya blaq qu nbu qasa lga, skita nya sa lhbaw ini ga qutux bzyok.

2.toyu miquy :

  maki qutux ryax ini saku pinnbaq , kutan qu kakay maku msramu la! ktan na qbsuyan maku lga , wal helaw balay kangi toyu na miquy , skanan nya nqwaq ru stpaq nya kakay ka nyux qelis sramu , helaw balay lga ini sramu qu kakay maku la , aring kya lga baqun mha blaq na Izyu qu toyu miquy qaniy.

3.qhoniq qparung (hayung) :

  mha ni kyapun ta na nbu Siki ga, s’agal nha hayung lomun nha stringan nha kukang qu boq hayung ru ssom sa hi, thuyay pkblaq nbu na Siki . ini ga rasun nha mima sa ulay, thuyay pkblaq nbu na Siki uziy.

4.k’man putung :

  ki’an liluw qu hi ga,s’agal nha putung k’man , kyakan kilux lga stpaq sa liluw lga musa n_gyut blaq uziy la .

5.qmu :

  yaqeh qu hi ini ga myangi qu squliq ga, shapuy nha mami ru skanan nha syun sa wakung,twangan nha qsya,pgyan nha babaw ramuw, spbu wagi. sbing mszyo lga yasa qu pqaniq nha myangi na squliq , nway sklokah na hi.

 6.trakis nbaqu :

  kneril ka nyux maki ngasal ga, s’uba nha trakis nbaqu, twangan nha kmsya qalux , yasa qu sklokah hi na kneril.

7.ramat minkahul qmzih :

  ita ka tayal blaq nha balay niqun qu yahuw.wasiq  yobaw sukay layan singut. kwara qaniy ga sklokah na hi.ru mtrinoq ta ra blaq balay stbalay .

8.iyu na gaga:

  bnkis ta sraran , baq mnahu puniq sa ngasal , babaw na pnhwan skbalay nha gaga skwan nha ngngiqan. maki kya qu iyu qaniy . mha ni magal qelis qu squliq ga , yasa qu ssom nha qelis lga thozyay blaq la .

9.gamil agiq ru qoli :

  maki qu mnbu bgwasiq laqi ga , stahuk nha gamil na agiq sqonun nha tmahuk hi na qoli , yasa spqaniq nha lga, musa thuyay kblaq nbu na bgwasiq mgaw.

10.hi ru gyus yapit :

  ita Tayal mha ni mnbu ta na kwa , ini ga yaqeh qu hi nha ga , hi ru gyus yapit thozyay kblaq nbu uziy .

kwara qu zyuwaw qaniy ga snbil pincbaq na bnkis.misuw qaniy lga , ana nyux blaq na Izyu ru maki Snsiy pkita nbu . nanu yasa wayal ta zngyan la cinbaqan bnkis ta sraral qu zyuwaw qaniy, anay ta scbaq laqi kinbahan.

     我的名字叫Taya．Masing在此述說我的人生經歷，國小畢業之後，我到桃園市繼續唸完後來的六年的學業。

年輕時身體力壯，我喜歡打籃球和跑步，因為我不注意保護身體，腳斷掉後裝置了人工關節。

過沒多久，我的身體逐漸康復中，但是後來又胃痛，疼痛一段時間才去看醫生，醫生說：必須要動手術才能治好，因此又再次動手術，休養了一段時間後才慢慢復原了。

大概十多年前，有一次胸部劇烈疼痛，看了醫生之後，醫生說：心血管斷裂了，必須要開刀接好，你才會健康。

    動完心臟手術之後，緊接著又得了痛風，無法走動之下，只好躺在床上休息。因為許多的疾病纏身，所以產生了許多不好的想法，好像整個人精神錯亂，許多負面的幻想產生，之後我又再去看醫生，醫生說：「你的病況很嚴重，趕緊去拜拜。」我告訴他說：「我是信基督教的。」他就說：「那你就去找牧師為你禱告。」之後許多神的僕人來關心和安慰我，更有許多的弟兄姊妹來關心和鼓勵我。

很多年患了憂鬱症，這種疾病會胡思亂想，而且只往壞的方向去想，整天只想著如何結束生命？但是又會想到孩子是何其無辜可憐。有時候我會想從高處的橋墩跳下去，或者從山崖滾下去，有時又會想喝農藥、了斷自己的手，一心只想要結束生命，這許多負面的想法，最後都沒有達成。

憂鬱症會厭食而且不喜歡太亮的光，止接受微弱的燈光，喜歡在角落的小床，還有不喜歡參與群眾。所以我的身體每況愈下，無法突破困境。胡思亂想，像精神病患一樣。

二年之後痛風痊癒了，我可以開始行走，慢慢的身體也逐漸恢復。但是憂鬱症依然困擾刺傷我的內心深處，過去所經歷的病痛真的很辛苦，內心很失望。在生病的過程中，不時夢見已死去的爸爸、媽媽、以及二哥，醒來之後覺得身體稍有好轉，我知道是他們來照顧我。

憂鬱症會有許多負面的想法來干擾你的生活，而且你也沒有辦法去戰勝它，患病多年的時間，心裡就在想：「我就這個樣子了嗎？」突然想到我們泰雅族有很多的傳統生活文化，不僅可以來學習，更可以教導現代的孩子，使得泰雅族文化不至於消滅。

    因此我就開始去思考泰雅族的文化，並且不停地去詢問部落長者，以及努力的去閱讀泰雅族的文化。另外，部落還有一個集會所，族人都會在此分享祖先的生活與智慧。

約九年前，復興區公所要我們協助製作復興鄉誌。我們就分開著手去進行調查泰雅族的文化。

憂鬱症這種病，會造成很大的困擾誰都不喜歡，如果我們患了憂鬱症，只能努力調整自己的心態，不要去想負面的東西。回想過去所經歷那可怕的疾病，直到現在仍然無法忘記。患有憂鬱症的人，除非放開心胸，心裡充滿喜樂，才能夠遠離和戰勝這種疾病。

現在突然又出現了可怕的疾病(COVID-19)，世界各國都處在恐慌和害怕中，每天的確診者和死亡者不斷的增加，沒有好的藥可以醫治，這種疾病會快速的傳染，所以每個地方政府非常關心，制定法規要戴口罩、勤洗手、不群聚，才能阻斷疾病的傳染。

在祖先的傳說中以前也有發生過嚴重的傳染病，當時就好像是要毒死所有的人，交通不便，當時也沒有醫生，所以只能在家裡休息。祖先們說：這樣的疾病還會再出現，現在果然實現了。

祖先們很有智慧，知道要吃什麼東西才能醫治什麼疾病。

我所知道的是：

1.巫醫：

巴崚部落有一位女巫醫，名字叫Wasiq Yumin，假如有人生病，他們就會請巫醫來行醫，她隨身帶著小布袋子，內裝珠子和一根細竹桿。行醫的時候坐在病人旁邊，拿著細竹桿用腳頂著，將珠子放上去，嘴裡喃喃自語，用手揮著珠子，假如珠子定位不動，表示病況會好轉，若是珠子掉到地上，表示病情還沒有好轉，以後她會再來，病情痊癒後，相對的她會要求物品或牲畜。

2.芒草心：

有一天我不小心把砍傷了我的腳，流血不止，哥哥看到了趕緊找芒草心，用嘴咬碎後，塗到出血的傷口上，沒有多久血就止住了，從此才知道芒草心是非常好的藥。

3.松脂油：

有人患皮膚病時，他們就會拿松脂把它燒起來，用鐵罐裝松油，趁著松油還熱時擦在身上，皮膚就會慢慢好，有時也會到溫泉處泡澡，皮膚也會好轉的。

4.鼠麴草：

如果患有癰，有人會把鼠麴草用火烤熱後敷在傷口上，它會把膿頭吸起來，傷口就會好了。

5.酵素

有人久病時，用粥來餵食。用小米飯或者白飯用咀嚼後加適量水，放置在小鍋子或碗公之後，放在屋頂曬太陽發酵後食用，可以給久病的人食用，使之痊癒。

6.黃色小米

產婦或久病臥床的人，用黃色小米粥加上黑糖，就是最好的營養來源。

7.野菜

泰雅族人所食用的菜大都是從山上採集的，如龍葵、刺蔥、兔子草、綠豆、樹豆等，這些菜都是增加體力的來源。若有人宿醉，野菜能解酒。

8.木炭灰：

祖先以前在家裡燒火煮東西，在火堆上方做一個置物架，方便放置食物或東西，久了之後，置物架上會附著煙灰，把煙灰抹在傷口上就會好了。

9.茅草根和老鼠

有人患了蕁麻疹，把茅草根和老鼠一起煮，吃肉喝湯後病患也會痊癒了。

10.飛鼠肉和腸

族人若有腸胃的病症，把飛鼠肉和腸胃蒸煮後食用，腸胃病就會好了。

    這些事是祖先所遺留下來的知識，現代有了良好的藥物和醫生，我們把祖先們許多的知識都忘記了，所以我們必須要把祖先所教導的智慧傳承給後代子孫。