林寶貴 Hoki Tali

新竹縣竹東天主堂/傳道員/泰雅族

 aring saku cipoq ga mqyanux saku sa qalang Naro,mqwas saku pqwasan biru squ Naro uziy,blaq balay ngayan qu qalang maku Naro qaniy, ryax na tngawan abaw ga mtasiq kwara rgyax nya, memaw smyax hyuci ktan qu rgyax, yan balay nyux mlukus sa mtasiq bbiru na lukus. tehuk sa ryax na ‘bagan lga, maki sa syaw na gong cingay balay qu boxil blaq balay ktan qu phpah nya, ru cingay balay pphpah nya uziy.wahan mzyugi qqperay ru hhzing. tehuk sa ryax na hwaqan abaw lga,mhebung kwara rgyax la, yan balay nyux ‘myu lukus qu rhiyal qaniy. qmisan lga ghiyaq qu kayal la,kya ruma ga baq mhlaqiy. mplquy kwara qu rrgyax,llyung nya uzi ga qruyux balay ru tmkzi squ zzyo na rrgyax. nanu miyan qani kinbetunux ru blaq balay na qalang qu hinbk’an maku. nanu yasa mslabang qu skutaw maku kinta maku ana nanu na zezyuwaw, qsahuy maku uzi ga mtgih qu inlungan. smoya saku balay musa cisal squliq na qalang maku ru llpyung, msqutux inlungan myan kwara, ru msqun mrraw mqyanux sa qalang, yan na qutux ngasal qu inlungan myan kwara.

kun ga kahul saku sa hopa ru cingay mtswe na ngasal. mpituw qu qbsuyan maku mlikuy, qutux qbsuyan kneril, qutux sswe maku kneril, lpgun ga mopuw sami kwara mtswe. llungun maku ka laqi saku sraral  qinnxan myan ga, cisal qani ga skblaq balay na inlungan squliq. cisal qani ga maki spyang nyux psbaq sa gaga na Tayal uziy, ru sklabang sa inlungan na squliq. nanu yasa qu mssi sami balay inlungan sami qutux ngasal, ru ps’unan sami mhway na inlungan. maki qutux knalay na yaba maku ka plahan myan, sllwan maku mha: pqasun na muyaw.trang balay ska qmisan,ungat nanu pcyogun qmahun, nanu yasa cingay balay qu pincisal myan sami qutux ngasal. yutas yaki yaba yaya mtswe maku,pinqzyu squ piqzyuwan tayal ka zyuwaw na Gaga Tayal, ru cingay balay pincbaq snbil na kinbkisan ta uziy. nanu yasa qu nyux maku sbiru, nway ta ini ‘zngiy pincisal myan zyuwaw qasa muciy saku, mze’a nqu,kmal qu yutas mha:laxi balay zngiy kiy, simu ka laqi na ‘tayal, p’tayal balay. kmal qu yaki mha:simu ga p’likuy balay, p’kneril balay.kmal qu yaba mha: ini simuw glgiy gaga na Atayal ga.ana simu si kinlokah qmhzyaw na pila rngu cintman pqasun… mwa na ini mamuw glgiy pincbaq na kinbkesan ta ga, musa mngbang kwara, pinbaqi kiy laqi.

kmal qu yaya mha: anay simu spzimu Yaba Utux kayal, pqnxaw simu nya kwara ru biqay simu nya qoyat!

smyuk samiy: mhuway balay pincbaqan na yutas yaki yaba yaya, balay! musa myan si rasiy qnxan pincbaqan mamuw.

  ita Tayal mqyanyux ta sa babaw rhiyal ga,maki qu stnaq ta yaqih na zyuwaw uziy. maha ni kya squliq tm’uqu sunan , ini su pqasiy mhmut su ru yaqih qsliq su.son su nanu musa muqi inlungan su lpi ? kneril Tayal ga .ini nbah musa hmkangi sa smni kin’qwan na squliq qasa, ru musa smyuk kmayal mngihuy na qsahuy inlungan nya. baha hmswa ga smngungu nya musa mpsazyu ru mciriq. aring saku laqi pincbaq na bnkis hya ga; hopa na yaqih zyuwaw ga ini ta khpay, cipoq na yaqih zyuwaw ga si swali la, mha bnkis. nanu yasa qu qbaqay ta mhut inlungan ka pslabang skutaw, siy plganiy kya laxiy ta khmu mnglung.

Tayal raral mkita ga, ringan balay na kkyalan ga “minnaniq su la?” ,ru maki kya qu kkyalan ta la. ana ta ngasal nanak uni ga lingay ngasal ta, thuyay ta mcisal mkayal lga,nanu yasa qu son mha “cisal”. qutux qutux ryax mha sqaniy mqyanux,ru mcisal mkayal ru msiq la!

  ana ga ita Tayal ga, kahul ta squ mcisal mqbaq ru baq ta msswayal inlungan, ini ta naga snyukan,syan ta inlungan snwalan qaniy. baha hmswa qaniy ga kahul sa gaga ta rima minnaki sa qsahuy ta qu kinblaq na inlungan.gaga qaniy ga hnasun nya moyay kin’qwan kinqehan. nanu kahul sa mcisal thuyay ta mrkyas mt’ru inlungan,ana gihung qu msswayan inlungan qaniy ga, kahul sa gaga qnxan tayal mhtuw kya balay ka ini ta si alu ru msswayan inlungan,iyat lpgun ktwa qu snwalan,iyat balay kinqeri ga s’aki ta smwayan na inlungan, ru gmalu ta ssquliq.

  mwa na ini ta swali inlungan qu squliq qasa lga wiwal nyux ta phaw ita nanak, pucing nya iyaut squliq qasa mxal, ita nanak qu mxal inlungan. baha hmswa wiwal ita qu nyux mpanga pinsqihan qasa,nanu piyux qu mha sqaniy ru memaw mnbu la. nanu yasa qu ita tayal ga skahul ta si gryax mcisal mbkal mqbaq ru rmuruw knita ta,ru m’giqas inlungan ta. maki ska qalang ga mhtuw yan nasa na zyuwaw lga,spowah squ mbkal musa sbalay, ana ga mlikuy ka kneril ga ini ptnaq.

  mlikuy ga son maha mcisal qani ga skahul nha pinqzyu squ inltan nha, ru tmqulih lmuhuw mqwas kbalay cinringan slqiy qeqaya mrusa ini ga mcisal mnbuw qwaw pincyogan qmazih…

  kneril hya ga: mcisal na mkgiy tminun smi tmmyan ru trang mahuq lukus beh gong muya tqenuw mqumah tmyahuw smi qwaw ru trang msbayux mtzyuwaw mcisal na kya.

  trang nyux mbkal mcisal qu tayal lga,qutux ka nyux pkblaq inilungan na ginhuyan la.kahul sqaniy ini ta qbaq ryax ru maki qu pinqasan,kahul sqaniy mtglaw ta mssi ta inlung ru mrraw ta uziy. mze’a nqu maki ta ginhuyan na smqun squliq ru smatu squliq, kwara ka trang melahuy tayal ga,yasa balay qu blaq na ryax, mcisal ta ru mhtuw kya mnanak Izyu pincyogan nya la.

  aring saku cipoq ga mqyanux saku sa qalang Naro，mqwas saku pqwasan biru squ Naro uzi，blaq balay ngayan qu qa/ang maku Naro qani, ryax naTngagu abaw ga mtasiq kwara rgyax nya memaw smyax hyuci ktan qu rgyax nya yang balay nyux mlukus sa mtasyaq bbiru na lukus. Tehuk sa ryax na ‘bagan ga maki sa syaw na gong cingay balay qu boxi blaq balay ngayang qu phpah nya，ru cingay balay pphpah nya uzi ru wahan mzyugi qqbiray ru hhzing，tehuk sa ryax na hoqan abaw lga，mhebung kwara rgyax la yang balay nyux myu qu lukus na rhyal qani.qmisan lga ghyaq qu kayal la，keruma ga baq mshlaqi，mplquy kwara qu rrgyax，llyung nya uzi ga qruyux balay ru mtkzi squ hbung rgyax，nanu myang qani kinbetunux ru blaq iyal na qalang qu hbkgan maku，nanu yasa mslabang qu kutaw maku kinta maku ana nanu na zezyuwaw qsahuy maku uzi ga mtgih iyal qu inlungan. smoya saku balay mcisal. squliq na qalang maku ru llpyung ga msqutux inlungan myan kwara ru msqun mrraw mqyanux sa qalang .spyang balay yang na qutux ngasal qu inlungan myan kwara.

  kun ga kahul saku sa hopa ru cingay mtswe na ngsal mpituw qu qbsuyan maku mlikuy. qutux qbsuyan kneril qutux sswe maku kneril lpgun ga mopuw kwara qu mtswe maku.lungu maku sraral ka laqi saku na qinnxan myan ga mcisal qani ga skblaq balay na inlungan na squliq. mcisal qani ga maki spyang nyux psbaq sa gaga na Tayal ru kphopa sa inlungan na squliq. nanu yasa qu mssi sami inlungan qutux ngsal myan.ps’unun na qas qu qsahuy.maki qutux qu kinbalay na yaba maku ka plahan na ngasal myan.sllwan maku mha pqasun na ngasal .spyang sa ryax na qmisan .ungat nanu baqun mtzyuwaw na pinbahuw la!nanu yasa cingay balay qu pincisal myan qutux ngasal myan. yutas、yaki、yaba、yaya、mtswe maku.spyang sa ryax na qmisan ga.cingay balay qu pincisal na ngasal pinlaxan qani.zyuwaw na Gaga Tayal ru cingay ka pincbaq snbil na kinbkisan ta nanu yasa nyux saku miru na spyang ka iyat bahun mungi na pincisal myan.myang nqu:

  kmal qu yutas mha-laxi balay zngi ki simu ka squliq na Atayal psquliq balay na Atayal.

  kmal qu yaki mha –simu ga pmlikuy balay .kneril balay.

kmal qu yaba mha-ini simu gluw sa gaga na Atayal ga.ana simu kinlokah mhzyaw sa pila、kinthkan、cintman、pqasun、iyat nbah mqas inlungan mamu pinbaqi ki laqi .

  kmal qu yaya mha -anay simu stama sa Yaba Utux kaya pqnxi simu kwara’ ru biqi simu nya qoyat!

mtswe- mhuway balay pincbaqan na yutas、yaki、yaba、yaya .nyux syun sa qsakuy myan qu pincbaq mamu.aw mha kwara qu mtswe maku ru si myan rasi qu pcbaq mamu mqyanux .

  ita Tayal qani ga mqyanyux ta sa babaw rhyal ga.kya cikay triqun qu mnanak na zyuwaw.maha ni kya squliq t’qun su’ nha.uni ini kthuk qu inlungan nha 、cin’qwan su’，uni yaqih inlungang su .son maha qenu hinhlax qu inlungan su lpi ?pyang ka kneril na Tayal ga .ini nbah mosa hinkangi sa pint’qwan na squliq ru mosa mtlapaw mpkal sa inlungan nya ki mnghuy na qsahuy nya.baha hmswa ga memngungn ta mhtuw mpsazyu ru mciriq.aring saku sa laqi ga pcbaq na bnkis hya ga hopa na qinyaqih na zyuwaw ga cipoq skita maki cipoq na pinsnga ga si swali ma bnkis.nanu yasaana nanu zyuwaw lga si zqmi kwara la! si sku ru ms’un sa inlungan nha .mhtuw nanu na zyuwaw ga siplgan sa sinpong na qinnxan nha.Tayal ga yang nqu sraral mga mkita lga ptaring mcisal ga uni mutuw maha kmal ma “minnaniq su la？”maha ta qani maki qu pisalng na ke la.ana ima qu ktan ta ga mwah nanak qu inlungan ta ptuliq ta ke ka sa pcisal ta.ana mha squliq na ngasal ta nanak uni ga maki sa bih na qalang ngasal na llpuyng ta.nanu yasa qu son mha mcisal.qani qu qinnxan ta Tayal qutux qutux ryax ga masoq ta maniq lga mita ta gluw uni ga squliq lga helaw ta mha :minnaniq su la mha ta qani qu mpcisal lru.nanu yasa mcisal lga ana nanu lga pspkal ta la cingay qu pssyaqan ta uzi la.

  Ana ga ita Tayal ga mha ta ptaring ta mcisal sa squliq lga mosa ta kahul sa qsahuy mqbaq ru baqun ta nanu qu son maha klabang qu skutaw ta ru ungat nanu qu qmhuw sa kinbaqan sklabng ta skutaw. nanu yasa sblequn ta balay qu son maha msblaq qani.baha hmswa qani ga tkahul sa gaga ta rima nyux maki sa qsahuy ta qu kinblaq na inlungan.baha hmswa ga msqutux qu qsliq lungan ta kwara sinkblaq na squliq qani ga. hmzinas  sa  kinn’uy inlungan、min’uqu、cmi.nanu kahul sa mcisal qani lga baqun ta balay mha sklabang skutaw qani ga iyat balay heloaw kmhuway msswal inlungan.nanau siki baqun ta pincbaq ru snbil na kinbkisan ta qu gag qani.nanu yasa  bleqaw ta maras qu pincbaq sa kinbkisan ta lru .swalan ta qu minkuqu na squliq la!mrraw ta psurux qu qsliq ta na squliq ru syuaw ta qsahuy inlungan na Tayal .

  maha na gluw ta ga ini thozay pklabang qu inlungan nha ga. qani hya lga nyux magal sa kinnqwan na squliq phaw sa hya nanak la.nanu yasa spyang mxal inlungan ga iyat saxa. hya nanak qu nyux mhul inlungan nya nanak .baha hmswa ga ini ptgah qu qsahuy nya ru ini nya lxan qu qinyaqin na inlungan.Nanu yasa keruma na squliq ga.ini kmswal qu qsahuy ru kyapung na innbuw na inlungan ru mhtuw kwara qu kinmxal hi nya uzi la.nanu yasa ita Tayal qani ga pgleng ta sa squliq ta cintxal mqbaq ta mcisal ru anay ta sbyaq kwara kinyaqih na zezyuwawa.kahul sa mtyaqih na qsahuy ga phtuw sa mgiqas na qinnxan.qalang na Tayal ga sraral na squliq hya ga son maha mcisal hinhlax sa yaqih na qsahuy inlungan qani ga .ini balay ptnaq mlikuy kin kneril ay.

  mlikuy ga:son maha mcisal qani ga ptkahul sa qmalup na qinbaqan mkkal ru hinhlax qu yaqih na inlungan 、ptara’ qulih ru tmriq uni ga psabuw qqulih、lmuhuw pqqwas、kbalay sa slqi ru qeqaya na pqaluq、cin mrusa 、mnbuw cikngy qwaq、p’pslokah hiubuy sa qqhoniq、pslokah hi、mtzyuwaw.

  kneril hya ga:son maha mcisal qani ga ptkahul sa msbazyux kmut kgi、tminun、psbaq cinmmyan、mahoq lukus sa gong、muya tqenuu、msbazyux sa mqumah、kmuyt nniqun na ramat、kbalay qwaq (cinrepuw)、msbazyu na pcyagun(phapuy sa muya pinbahuw)、kmlox.

  Tayal qani ga mcqun mcisal lga .mtnaq hihlax qu inlungan nha lga  mtu baq malax qu mnghuy na qsahuy nha ru spyang balay mrraw qu msblaq ku qsahuy nha ru inlungan uzi la.nanu yasa maras qu kinbleqan na pqasan ru kinblayan nha ui. Nanu yasa yang qani lga maki qu pinrraw na kinbleqan na qinnhan uzi la.maha maki zyuwaw na qalang uzi ga .yang mhoqil .uni ga mqutux tnuxan .mrraw ta lga . mssi ta inlungan lru ini ta baqi ryax lga pqasun ta kwara zyuwaw.mtuw baq mtuliq rmuruw qu qinnxan.mcisal qani ga mnanak iyu. squliq na Tayal.

    自幼生長在尖石那羅的部落，在那羅讀書，那羅的環境非常優美，春天到的時候滿山都充滿著綠意盎然，看起來綠油油的一片，像穿著綠色的衣服。到了夏天河岸邊開滿了野百合，而且花非常的多。蝴蝶和蜜蜂，在花朵上飛來飛去的跳舞著。到了秋天，大地換上了黃色的新裝。冬天，寒冷的天氣有時還會下雪，白茫茫一遍鋪滿山林，長長小河圍繞在綿延的山間。我就是生長在這麼美麗的地方，它養育了我豁達開朗、自然大方的個性。部落族人們，就像一家人喜歡聊天，大家同心合一的生活在部落裡。

    我來自一個大家庭，七個哥哥各有一個姊姊和妹妹，這樣算算，我有十個兄弟姊妹，記憶中的童年生活，聊天真的可以讓人們吸收很多的泰雅文化知識及心靈滿足，並能改善思維使之成長，很自然地增加家庭的愛與感情，並且心存感恩。我爸爸蓋了一間我們家的烤火房。我稱它為：聊天的快樂屋。特別是冬季休耕時期，在這裡我們不定時的聊天，從爺爺、奶奶、爸爸、媽媽、兄弟姊妹，聊天中聽到並了解到很多泰雅族的文化及生活規範。像是祖先遺留下來的文化及訓勉、有趣的傳說故事。我們聊天是如此的珍貴，就像爺爺說:不要忘記你們是泰雅族，要做個十足的泰雅族人。奶奶說:男生就要成為「真男人」，女生要成為「真女人」。爸爸說:不惜一切追求財富、權力、名氣、逸樂…。若不遵行泰雅規範一切會歸零，孩子們要注意。

媽媽說: 我為妳們祈福，請求造物主，讓你們好好活著，並賜給你們福氣。

兄弟姊妹回應:謝謝爺爺，奶奶，爸爸，媽媽的教導。是的！我們將遵行你們的教誨過生活。

我們人的生活中難免會遇到不好理解的事情。如果有人得罪了你，讓你覺得不滿意生氣或委屈難過時，要怎麼解開呢? 特別是泰雅族的女性，不太會直率地找得罪她的人，向他表達自己的感受和不滿，因為我們害怕發生衝突，我從小常被教導要大事化小事，小事化無，因此我們要學習如何忍耐，心胸寬大，隨遇而安。

又如我們泰雅族見面時常常開啟聊天的話題是“你吃了嗎？”以前逢人常常說的話就寒暄說“你吃了嗎？”才進一步的聊天。能和自家人聊天或者和鄰居聊天都算是「聊天」的範疇。日子一天一天過的，聊著說著然後談天說笑了！

    然而我們泰雅族人會從和別人聊天時，學習並體會到彼此的寬恕，而且是無條件的寬恕，並珍惜被無條件寬恕的經驗，因為在學習文化中，自然的產生那份愛超越我們的軟弱、過錯、罪惡。藉著這個聊天我們會彼此增長，雖然寬恕並不是一件容易的事，但我們發現從傳統文化中自然的形成真正的原諒，不在於次數而是在於寬恕，用愛來幫助別人悔改。

    如果無法寬恕就是用別人的錯誤來懲罰自己，到頭來最痛苦的不是對方，而是自己。因為我們承擔了怨恨與枷鎖，因此有的人因為這樣鬧出身心靈的疾病，所以泰雅族人會藉著聊天學習寬恕，不斷的增長，讓自己從新來過的機會。在泰雅族的部落中，面對此種情況中，以前的族人就會藉著聊天來紓解。而方式男女有別喔!。

男性會聊起打獵的技巧、捕網魚、吟唱、製作弓箭獵具、放陷阱、小酌、工作中、等..

女性藉著砍苧麻、織布、製作醃肉、河邊洗衣服、種香菇、鋤草、採集、釀酒各種換工(插秧.割稻)等，一起聊天。

    泰雅族在一起聊天，就是一個釋放彼此治癒心靈的好時機。不知不覺中也帶來喜樂，讓我們更有活力互相扶持，特別是在婚喪喜慶等，聊天是奇妙的良藥。